Over de schrijver
De meeste mensen zullen Auke Zeldenrust waarschijnlijk kennen als verslaggever /journalist van Omrop Fryslân. Hij is echter ook schrijver van de boeken De Joodse Bruiloft en Dorp achter de tralies. Daarnaast is Auke docent mediawijsheid op het Christelijk Gymnasium Beyers Naudé in Leeuwarden en werkte hij mee aan exposities in het Fries Museum, het Drents Museum en paleis Het Loo. Sinds kort ligt zijn nieuwe boek Kibboets op de klei in de winkel.
Een aantal jaren geleden doken er veertien filmrolletjes op van de kibboets aan de Harlingerweg in Franeker. Deze rolletjes zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog verstopt en bewaard gebleven. In 2020 kwamen ze in handen van het Fries Film en Audio Archief en toen ontstond er opnieuw belangstelling voor de Joodse jongeren die op het Friese platteland werkten aan hun missie: een nieuw bestaan in Palestina.
Het verhaal
In 1935 werd Ut Jodehûs, zoals de Franekers de kibboets noemden, geopend. Het doel van deze collectieve landbouwnederzetting was om jonge Joodse mensen op te leiden op agrarisch gebied, de zogenoemde ‘Hachsjara’. Zodat zij na hun emigratie in Palestina een leven konden opbouwen. De meeste Joden waren immers werkzaam in de handel en hadden geen kennis van landbouw. De diverse bewoners van de kibboets in Franeker, ook wel pioniers genoemd, werden door de jaren heen niet alleen op film, maar ook op foto’s vastgelegd. Deze foto’s zijn verwerkt in het boek en geven een goed beeld van hoe men het leven leidde in het oude station aan de Harlingerweg. De pioniers waren werkzaam bij boeren in de omgeving. Het was een gemêleerd gezelschap van jonge mannen en vrouwen. Onder hen waren ook enkele Joden die uit Duitsland waren gevlucht voor het Nazi regime.
Aan het einde van de jaren dertig deed het nationalisme ook zijn intrede in Nederland en de NSB propageerde dat de oplossing voor Joden was om naar Palestina te vertrekken. In januari 1941 moesten Joden zich echter laten registreren en werden hun vrijheden langzaam ingeperkt. Uiteindelijk werd de kibboets op 3 november 1941 door de Grüne Polizei en de Franeker politie overvallen en ontruimd. Het overgrote deel van de bewoners belandde in Westerbork.
Recensie
In eerste instantie vond ik het boek nogal theoretisch. Er wordt uiteengezet waaraan het gedachtegoed voor de pioniers is ontleend en wat het Zionisme inhoudt. Ook wordt beschreven hoe de verschillende Joodse tradities en rites in de kibboets in ere werden gehouden ter voorbereiding op hun toekomst in Palestina. Het verhaal boeide me meer en meer toen de bewoners werden geïntroduceerd en hun leven werd beschreven. Het is bijzonder om te lezen hoe men, door alle oorlogsellende heen, bleef geloven in een nieuw leven in Palestina. Een interessant boek, met voor mij een stukje onbekende geschiedenis. Mooi dat hier aandacht aan wordt besteed en niet alleen in dit boek. Op 3 november 2022 is tegenover het voormalig kibboetsgebouw een namenmonument onthuld en werden de vijfentwintig kibboets bewoners die de oorlog niet overleefd hebben, herdacht. Via een link op seniorenkrant.nl is een driedelige documentaire over de Franeker
kibboets te zien. ■