De Taliban hebben Afghanistan veroverd. Het rommelt al heel lang in het Midden-Oosten. Eerst hadden we Al Qaida, toen kwam IS en nu dus weer de Taliban. Veel mensen zullen zich afvragen wat daar toch allemaal gebeurt, ik in elk geval wel. Ik ging op zoek naar achtergrondinformatie en vond het boek ‘Zwarte golf’ geschreven door Kim Ghattas, een Nederlands-Libanese schrijfster. Zij kwam met heel verrassende inzichten, die ik graag met jullie deel.
Het begin
Volgens Kim waren er in 1979 drie belangrijke gebeurtenissen die zij beschouwde als het begin van de conflicten in het Midden-Oosten. Twee ervan kennen we allemaal wel.
De eerste is de machtsovername van Khomeini in Iran, waardoor de westers georiënteerde Sjah verdreven werd en Iran Sjiitisch werd. Tegelijkertijd viel Rusland Afghanistan binnen. Dat was de tweede gebeurtenis. Maar er was ook nog een derde gebeurtenis en die was volgens Ghattas dé oorzaak van de conflicten die er daarna ontstonden. In hetzelfde jaar vond namelijk een bezetting plaats van de heilige moskee in Mekka (Saoedi Arabië) door een stel geloofsfanatici. Volgens deze fanatici maakten de Soennitische Al-Saoeds, het koningshuis aldaar, er een commercieel zootje van. Een toeristische trekpleister maken van een van de heiligste plekken van de islam: zij gruwden daarvan.
Sjiieten en Soennieten
Voor de rest van mijn verhaal is het belangrijk om het verschil te weten tussen Sjiieten en Soennieten. Het begon allemaal met de opvolging van de profeet Mohammed. Er ontstonden twee stromingen: de Sjiieten geloofden dat een neef van Mohammed (en tevens zijn schoonzoon) de opvolger was. De andere groep, de Soennieten, hield vast aan de overtuiging dat de kaliefs (hoofd van het kalifaat) de opvolgers waren van Mohammed. De Sjiieten hebben een sterke religieuze achtergrond en bij hen zijn de Ayatollah en de imams dan ook heel belangrijk. Vergelijk het met de Rooms-Katholieke kerk waar je ook een Paus hebt, kardinalen, bisschoppen en priesters.
Bij de Soennieten draaide het meer om de bestuurders. Zij bepaalden wat wel en niet mocht en deden dat aan de hand van geschriften uit de Koran of afgeleiden daarvan. Zo ontstond bijvoorbeeld de sharia. Ik ben geen kenner, maar ik geloof dat het Soennitische geloof in de loop van tijd strenger is geworden en het Sjiitische wat milder. Maar het verwarrende is wel dat dat plaatselijk heel erg kan verschillen.
Khomeini en het Saoedische Koningshuis
Terug naar de bezetting van de heilige moskee in Mekka. Er ontstonden bloedige gevechten in het hele land van voor- en tegenstanders van het koningshuis. De Saoeds zijn schatrijk en het grootste deel van de bevolking is straatarm. Aanleiding genoeg voor polarisatie. Er werd veel bloed vergoten, met als ‘hoogtepunt’ de publieke onthoofding in 1980 van drieënzestig rebellen. Dit gebeurde in opdracht van het koningshuis. De rebellen werden als hoofdschuldigen aangewezen voor het verraad. In Iran sprak de Sjiiet Khomeini er schande van en verklaarde min of meer de oorlog aan de Soennietische Al-Saoeds. Vanaf dat moment sloeg de vlam in de pan. Khomeini probeerde na de machtsovername in eigen land zijn invloed uit te breiden naar omringende landen en had er vanaf nu een geduchte tegenstander bij, het Saoedische koningshuis.
Deze laatste was er niet vies van om allerlei splintergroeperingen die de machtspolitiek van Khomeini konden ondermijnen, financieel in het zadel te helpen en materieel te ondersteunen. Dit deden ze overigens in het geheim, maar in de Arabische wereld was het algemeen bekend.
Meetrainen met Al Qaida
Soennitische Koranscholen op de grens van Afghanistan en Pakistan werden plotseling omgevormd tot paramilitaire organisaties. Op deze scholen zaten met name vrome jongelingen van een jaar of twintig, onder andere uit Afghanistan. Deze jongeren kwamen vaak uit bergdorpen, waar nog op heel traditionele wijze geleefd werd. Vaak in grote armoede en met primitieve middelen.
Zij werden uitgenodigd om een keer mee te trainen met de troepen van Al Qaida en de Taliban waren geboren. Talib betekent student van een streng islamitische school. De Taliban zijn dus leerlingen van zo’n school. Zowel de Koranscholen als de gevechtstrainingen werden zeer waarschijnlijk gefinancierd door de Saoeds, om tegenwicht te bieden aan het Sjiisme van Khomeini. Het gaat een beetje te ver om de precieze geldstromen te achterhalen en welke groepering nu door wie ondersteund werd. Dat is voor dit betoog ook niet belangrijk. Waar het hier om gaat is dat volgens Kim Ghattas en de mensen die zij geïnterviewd heeft, de vijandschap tussen Iran en SaoediArabië ontstaan is in 1979.
Strenge leer van de Taliban
In de strenge vorm van de islam (er zijn allerlei afsplitsingen) mag je vrijwel niks. Je mag geen TV kijken, geen bioscoop bezoeken, geen radio luisteren, om maar wat te noemen. Voor vrouwen is het verschrikkelijk: zij moeten zwaar gesluierd over straat en mogen buitenshuis bijna niets. De Taliban koos Afghanistan uit voor het stichten van een eigen staat. Blijkbaar zagen ze het als een makkelijk doelwit. Helaas voor Afghanistan zijn de Taliban van de ergste soort: zij zijn immers voortgekomen uit de streng religieuze Koranscholen. Zij zullen er niet voor terugdeinzen om hun tegenstanders zonder pardon van het leven te beroven en lijfstraffen toe te dienen aan wetsovertreders uit naam van hun religie. Ik kan enigszins begrijpen dat islamieten zich afzetten tegen wat in hun ogen het decadente westen is, maar de Taliban met hun strenge leer lijkt me niet het juiste antwoord. ■