Het heeft menigeen een trauma voor het leven opgeleverd:een bezoek aan de schooltandarts. Een paar keer per jaar stond het gevreesde busje op het schoolplein en bijna alle kinderen gingen er met lood in de schoenen naartoe. Niks verdoving, er werd zo geboord of getrokken. Inmiddels is de gezondheidszorg aanzienlijk verbeterd en het beroep is bijna verdwenen.
Tegenwoordig is goede mondzorg erg belangrijk. Kinderen groeien op met het idee dat een gebit goed onderhouden moet worden en dat tandenpoetsen belangrijk is. Voor 1945 was dat totaal anders. Veel mensen poetsten hun tanden niet en bij kiespijn werd de kies er gewoon uitgetrokken, al dan niet met behulp van een touwtje. Na de Tweede Wereldoorlog kwam er meer aandacht voor persoonlijke hygiëne. Er verscheen reclame voor tandpasta met de oproep om na iedere maaltijd je tanden te poetsen. “Ik ben niet bang voor de tandarts, want ik heb zo goed gepoetst…”
Op alfabet
Omdat de overheid het steeds belangrijker vond dat kinderen opgroeiden met een gezond gebit, kwam de tandarts met een busje langs op de scholen. De eerste schooltandarts bezocht al in 1904 een basisschool in Zaandam. Maar in de meeste dorpen en steden verscheen het rijdende busje pas na de Tweede Wereldoorlog op het schoolplein. Per keer werden twee of drie kinderen uit de klas gehaald. Vaak ging dat op alfabet, dus je wist wanneer je aan de beurt was. Er zat meestal een groepje scholieren in de bus: een in de tandartsstoel en de rest op de bank achterin. Die konden dus heel goed zien (en horen) wat er allemaal in de stoel gebeurde. Niet echt geruststellend zullen we maar zeggen. De angst voor de schooltandarts zorgde er wel voor dat kinderen beter gingen poetsen. Want dat kon misschien voorkomen dat er tijdens het bezoek aan de ‘bekkenbeul’ zonder verdoving geboord moest worden.
‘Skietend benauwd’
Op Facebook worden regelmatig oude foto’s gedeeld; ook van de schooltandarts. De reacties zijn overwegend negatief. De schooltandarts blijkt menig Leeuwarder schoolkind een levenslange angst voor de tandarts opgeleverd te hebben. De meeste berichten bevatten termen als doodeng, bibbers, ‘skietend’ benauwd, auwww, traumabus en buikpijn. Een paar reacties: “Ik ben nu 56 jaar maar ik hoor haar nog schreeuwen: mond open! Brrr..” “Vreselijk, wat een drama… heb ooit een tik gehad, omdat ik mijn mond niet verder open wilde doen.” Het was lastig om onder de tandartsbehandeling uit te komen. Maar toch lukte dat soms: “Ik schreef zelf een briefje dat ik naar onze eigen tandarts ging. Niet dus, maar ze geloofden het wel.”
Slappe lach
Een enkeling is positief. Een meneer vertelt dat de schooltandarts best vriendelijk was en dat zijn latere tandarts zijn bewondering uitsprak over een vulling die in 1958 geplaatst was. Iemand anders vond de fluorbehandelingen nog wel grappig: “Voor zo’n fluoridebehandeling zat je met medeklasgenoten met zo’n plastic gebitje in tegenover
elkaar te kwijlen. Je moest elkaar vooral niet aankijken om de slappe lach te voorkomen.”
Hoewel in sommige steden, zoals Amsterdam, nog steeds een schooltandarts werkzaam is, is het rijdende busje al lang uit het straatbeeld verdwenen. En de schooltandartsen die er nog zijn? Die zijn heel modern. Ze laten de kleintjes rustig wennen aan alle gedoe in hun mond en hebben gewoon verdovingsmiddel bij zich. ■
Foto: Fries Film Archief
