Ze zitten eerste rang bij de SKS en IFKS, cameraman Thomas Overal van Omrop Fryslân en zijn schipper Bouke van Hattem. Al ruim twee decennia werken ze nauw samen op zoek naar de beste plaatjes voor het publiek dat thuis aan de buis gekluisterd zit.
Thomas heeft misschien wel het mooiste plekje om het skûtsjesilen te volgen. Op de voorplecht van een RIB, leunend in een oude hijsband, kan hij de zwaardman soms een hand geven. Hij heeft z’n handen echter vol aan de zware camera van Omrop Fryslân op zijn schouder. “Ast it shot fan de dei mar hast, de bylden by it ferhaal dêr’t elkenien it oer hat.” Dat lukt niet zonder de hulp van zijn schipper, Bouke van Hattem. Net als de skûtsje- schippers zoekt hij tijdens de wedstrijden van de SKS en IFKS met zijn RIB geregeld het randje op. De schippers om de beste wind te vangen, Bouke voor de beste posities voor Thomas.
Twintig jaar lang stuurt de Terhernster (59) inmiddels zijn boot tussen de skûtsjes door. Bij rustig weer het liefst voor de skûtsjes die dan als zwanen met gespreide vleugels hem tegemoetkomen. Hebben ze een brûs foar de kop, dan er zo dicht mogelijk bij. Speciaal voor de cameraman maakt hij in de punt van de RIB een constructie van een oude hijsband en touw. Leunend in die band kan Overal met z’n knieën de klappen op het water opvangen terwijl hij zijn handen vrij heeft voor de camera. “Thomas is net benaud, dy doart wat oan. En dat stimulearret my ek wer om krekt wat fierder te gean.”
PIONIER
Het is een fysiek best pittige klus, waar beide mannen elk jaar naar uitkijken. De in Italië wonende Overal is een van de pioniers op dit gebied. Voor zijn lens zag hij skûtsjes op elkaar knallen, omslaan en hij zoomde in op anders zo stoere schippers bij wie de tranen vloeiden na hun degradatie.
“Ergens in de jaren negentig”, antwoordt Thomas weifelend op de vraag hoe lang hij dit werk al doet. Hij was met het Klein Vaarbewijs op zak de aangewezen man. Met een speedbootje met een 25 pk motor ging hij het water op, en dan na de wedstrijd de tapes met spoed naar de montage brengen. “Ik bin wolris wat hastich. In kear hie ik de bân mei it ynterview mei de winner op it dak fan de auto lizze litten. Noait wer sjoen fansels. Dan skammest dy dea.”
Overal (50) woont nu acht jaar met zijn Italiaanse vrouw in Toscane. Door corona vielen veel filmopdrachten weg, maar als reisleider op stap met (Amerikaanse) toeristen blijkt hem ook prima te liggen. “Ik lear in protte oer de skiednis. It Vatikaan, Pompeï, Delphi, ik ha oeral al west.” Maar in de eerste weken van de bouwvak houdt hij zijn agenda vrij voor de skûtsjeschippers. Van pionieren is geen sprake meer. Er hangt nu een dikke motor achter de RIB en de apparatuur is tien keer beter.
Bijna vermorzeld
Die dikke motor is noodzaak, weet schipper Bouke uit eigen ervaring. Veel lichter wil hij niet meer nadat hij een keer bijna werd vermorzeld tussen het skûtsje van Bolsward en die van Sneek. Met z’n 75 pk kon hij zich net op tijd uit de voeten maken. “Sa no en dan moatst echt rap fuort komme kinne.”
De geboren Utrechter groeide weliswaar op in Terherne, maar is geen zeiler. In het Friese dorp heeft hij inmiddels als schilder/ timmerman een eenmansbedrijf. Eerder organiseerde hij congressen en partijen voor hotels in onder meer het Caribisch gebied en steden als Londen, Parijs, Brussel en Dubai. Maar altijd was zijn vakantieadres het Friese water, tussen de skûtsjes, op de Argos van een maat. De tactische kneepjes leerde hij later van verslaggever Eelke Lok die jarenlang meevoer voor de interviews met skûtsjeschippers. Kennis die hem nu van pas komt: “As Thomas filmt, sjocht hy net altyd wat der om him hinne gebeurt. As ik sjoch dat it spektakel wurde kin by in oare tonne, mei miskyn in bakboard-stjoerboardkwestje, dan raas ik ‘Thom’ en probear sa gau’t it om him kin tusken de beide skûtsjes te kommen. Dêr makkest dan de moaiste bylden.”
“Wy der as de donder hinne, mar te let fansels”
Die moet je hebben
De start, de gribus bij de eerste ton en de finish. Dat zijn de zekerheidjes die ze op beeld moeten hebben. Daarna opletten. Proberen de koers van de skûtsjes te voorspellen, want dan ben je op tijd bij de spannende situaties. Thomas: “Ik bin it meast dwaande mei de lokaasje. Ast it goeie plakje mar hast. Wat dêr gebeurt, gebeurt. Dat kinst net stjoere.” Collega Henk Schippers, die op een andere RIB met de radioverslaggevers vaart, kan in het heetst van de strijd wat meer afstand van de skûtsjes houden dan de TV-schipper. Soms knijpt het. Bouke: “As in skipper mei in bepaalde blik achterom sjocht, dan wit ik wol genôch, dit wie op de grins.” Zonder erg is hij een keer volledig over die ongeschreven grens gegaan. Zijn toen nog te lichte RIB zoog bij het wegvaren een gat in het water, vlak voor koploper Douwe Visser. Bouke begreep niets van de tierende schipper op het achterdek. Pas later, aan de bar, werd het hem duidelijk. “Sa’n skûtsje dûkt mei de kop yn sa’n gat en de skipper hat hâlden en kearen. Soks oerkomt dy noait wer.”
Eigenlijk is skûtsjesilen te traag voor televisie, vindt Thomas. Om er een beetje tempo in te brengen, vaart hij de skûtsjes graag tegemoet. Daarna met de kont meedraaien, zodat hij ook de actie aan boord in beeld heeft. Bij stil weer wordt de focus verlegd naar wolkenpartijen, filmen vlak boven water, want geen golven, inzoomen op het sigaartje van de schipper. En scherp blijven of er een skûtsje niet toch een vlaagje pakt. Thomas: “It mislearret ek wolris. Grou mei Berend Mink lei fier foarop. Bouke en ik sieten wat te drinken en te genietsjen fan it moaie waar en de drûge woarst dy’t hy altyd meinimt. Klonk ynienen it finishskot! Wy der as de donder hinne, mar te let fansels. Doe hawwe we de twadde mar pakt mei it ferhaal dat Mink doe al lang en breed binnen wie en dy spanning der ôf wie. Ik ha op de redaksje noait ferteld wêrom’t we écht fierstente let wiene.” Maar het dramatische moment van de schipper die door de opsteker van een achteropkomend skûtsje van boord werd gesleurd, hadden ze wel. “Wy seagen it oankommen en hienen it prachtich yn byld. Foar de skipper hartstikke min fansels, mar foar ús prachtich dat je dan krekt op it júste plakje binne. Soms ha je gelok, soms ha je pech yn it libben.’’
Zo af en toe zitten de mannen zelf ook met het zweet in de handen. Logisch, als een schip van Rijkswaterstaat je net op tijd voor vier aanstormende skûtsjes weet weg te slepen omdat je motor er ineens de brui aan gaf. En vorig jaar was er ook nog een spannend moment, toen Bouke ten overstaan van IFKS-schipper Sikke Heerschop, zijn bemanning en een camera van de Omrop de vroegere zwaardvrouw van de Wylde Wytse ten huwelijk vroeg. Gelukkig zei Marije ja!
Meer skûtsjesilen? ga naar http://www.skutsje.nl
